Một chương trình thiện chí gặp sóng gió

Ngay khi Tổng thống Indonesia Prabowo Subianto khởi động chương trình cung cấp bữa ăn miễn phí quy mô toàn quốc, với mục tiêu cải thiện dinh dưỡng cho trẻ em và phụ nữ mang thai, chính sách này đã lập tức thu hút sự chú ý không chỉ trong nước mà còn cả cộng đồng quốc tế. Tuy nhiên, trái ngược với kỳ vọng ban đầu, chương trình nhanh chóng vấp phải làn sóng phản đối mạnh mẽ từ một bộ phận công chúng, đặc biệt là giới học sinh, sinh viên và các chuyên gia kinh tế – xã hội.

Theo kế hoạch, chính phủ Indonesia sẽ chi khoảng 28 tỷ USD mỗi năm để triển khai chương trình này, bắt đầu từ năm 2025. Đây được xem là một trong những sáng kiến phúc lợi lớn nhất trong lịch sử hiện đại của quốc gia đông dân thứ tư thế giới.

Phản đối từ học sinh, sinh viên: “Chúng tôi cần giáo dục miễn phí, không phải bữa trưa miễn phí”

Tháng 4/2025, hơn 1.000 học sinh tại tỉnh Papua đã tổ chức biểu tình, mang theo khẩu hiệu “Chúng tôi cần giáo dục miễn phí, không phải bữa trưa miễn phí”. Cùng thời điểm, tại thủ đô Jakarta và nhiều thành phố lớn khác như Surabaya, Bandung, Yogyakarta, các cuộc tuần hành của sinh viên diễn ra liên tục, yêu cầu chính phủ minh bạch về nguồn tài chính cũng như tác động lâu dài của chương trình này đối với ngân sách quốc gia.

Phong trào “Indonesia Tối Tăm” do sinh viên khởi xướng đã nhanh chóng lan rộng. Họ cho rằng chính phủ đang hy sinh các khoản đầu tư dài hạn như giáo dục, y tế, và cơ sở hạ tầng để tài trợ cho một chương trình mang tính ngắn hạn, không có tính bền vững. Trong nhiều cuộc phỏng vấn với báo chí địa phương, sinh viên nhấn mạnh rằng: “Chúng tôi không phản đối việc cải thiện dinh dưỡng, nhưng điều này không thể đánh đổi bằng việc cắt giảm ngân sách cho trường học, bệnh viện và dịch vụ công cộng.”

Những bất cập trong khâu tổ chức và giám sát

Bên cạnh phản ứng từ cộng đồng, bản thân việc triển khai chương trình cũng gặp nhiều khó khăn. Theo một số báo cáo từ các địa phương, đã có những trường hợp ngộ độc thực phẩm ở học sinh tiểu học khi sử dụng suất ăn miễn phí tại trường.

Tại tỉnh Central Java, ít nhất 12 học sinh phải nhập viện sau khi ăn bữa trưa tại một trường công lập. Điều này làm dấy lên lo ngại về tiêu chuẩn an toàn thực phẩm, đặc biệt khi chương trình được áp dụng trên diện rộng mà chưa có hệ thống giám sát hiệu quả.

Ngoài ra, cơ sở hạ tầng tại nhiều trường học, đặc biệt là ở vùng nông thôn, không đủ điều kiện để tổ chức bếp ăn hoặc khu vực phân phối thực phẩm. Việc phụ thuộc vào nhà thầu bên ngoài cũng khiến nguy cơ tiêu cực như tham nhũng, thiếu minh bạch càng tăng cao.

Góc nhìn từ chuyên gia kinh tế: Một bài toán tài chính chưa được giải đáp

Theo Tiến sĩ Rizky Anwar – chuyên gia tài chính công tại Đại học Indonesia, mức chi 28 tỷ USD/năm tương đương khoảng 15% tổng ngân sách quốc gia. “Đây là con số khổng lồ, đặc biệt trong bối cảnh nền kinh tế Indonesia đang chịu áp lực từ lạm phát và nợ công”, ông nhận định.

Nhiều chuyên gia đặt câu hỏi: Tại sao một chương trình có ý nghĩa xã hội lớn như vậy lại không được thảo luận kỹ lưỡng tại Quốc hội? Việc thông qua vội vã khiến người dân không kịp nắm rõ về nguồn tài chính, đối tượng thụ hưởng, cơ chế giám sát và thời gian triển khai.

Một nghiên cứu của Viện Phân tích Chính sách Jakarta (JIPA) còn chỉ ra rằng, nếu không có sự điều chỉnh phù hợp, chương trình bữa ăn miễn phí có thể tạo thêm gánh nặng ngân sách lên các thế hệ tương lai, làm suy yếu năng lực chi tiêu cho những lĩnh vực ưu tiên lâu dài hơn như chuyển đổi số, năng lượng sạch và giáo dục đại học.

Chính phủ lên tiếng trấn an dư luận

Trước làn sóng phản đối, Bộ Giáo dục và Bộ Tài chính Indonesia đã tổ chức họp báo chung, khẳng định rằng chương trình sẽ được điều chỉnh linh hoạt để phù hợp với điều kiện từng địa phương và không làm ảnh hưởng đến các khoản đầu tư công thiết yếu khác.

Đại diện chính phủ cho biết: “Chúng tôi đã dự trù ngân sách dựa trên cắt giảm chi tiêu hành chính, cải cách thuế và huy động nguồn lực tư nhân. Chương trình bữa ăn miễn phí không lấy đi ngân sách dành cho giáo dục, mà ngược lại, hỗ trợ trực tiếp học sinh, giúp các em phát triển toàn diện.”

Tổng thống Prabowo Subianto cũng đã phát biểu trên truyền hình quốc gia: “Tôi lắng nghe ý kiến của giới trẻ. Mục tiêu của chương trình không chỉ là bữa ăn, mà còn là sự đầu tư vào tương lai. Chúng tôi sẽ điều chỉnh cách triển khai để tránh lãng phí và tăng hiệu quả.”

Bài học cho các chương trình phúc lợi xã hội

Câu chuyện của Indonesia cho thấy, bất kỳ chính sách phúc lợi quy mô lớn nào cũng cần được thiết kế dựa trên dữ liệu, minh bạch và có sự đồng thuận xã hội. Dù mang ý nghĩa nhân văn, nhưng nếu thiếu cơ chế kiểm soát và truyền thông hiệu quả, chính sách đó dễ bị hiểu sai, dẫn đến phản tác dụng.

Hơn nữa, trong bối cảnh kinh tế toàn cầu còn nhiều bất ổn, các quốc gia đang phát triển cần cân nhắc kỹ giữa ngắn hạn và dài hạn, giữa mong muốn chính trị và năng lực tài chính thực tế.

Kết luận

Chương trình bữa ăn miễn phí ở Indonesia là một thử nghiệm táo bạo, thể hiện nỗ lực của chính phủ trong việc nâng cao chất lượng sống của người dân, đặc biệt là trẻ em. Tuy nhiên, phản ứng xã hội và các thách thức thực tiễn cho thấy rằng, chính sách tốt không thể thành công nếu thiếu sự chuẩn bị kỹ lưỡng, tham vấn cộng đồng và giám sát độc lập.

Liệu Indonesia có thể biến “khủng hoảng truyền thông” này thành cơ hội cải cách quản lý công? Câu trả lời sẽ phụ thuộc vào cách chính phủ lắng nghe, phản hồi và điều chỉnh trong thời gian tới.