Trong hệ thống tuyển sinh đại học và cao đẳng tại Việt Nam, việc sử dụng kết quả học tập cả năm lớp 12 (học bạ) như một phương thức xét tuyển đã trở thành một xu hướng phổ biến bên cạnh các kỳ thi tuyển sinh truyền thống. Phương thức này mang đến nhiều ưu điểm nhất định, từ việc giảm áp lực thi cử cho học sinh đến việc tạo thêm cơ hội tiếp cận giáo dục bậc cao. Tuy nhiên, nó cũng đặt ra những câu hỏi về tính toàn diện trong đánh giá chất lượng và liệu có đảm bảo được sự công bằng tuyệt đối cho tất cả các thí sinh hay không. Bài viết này sẽ phân tích sâu sắc về “lăng kính” kép này, vừa xem xét những lợi ích tiềm năng trong việc đánh giá chất lượng, vừa không bỏ qua những thách thức trong việc đảm bảo sự công bằng trong quá trình tuyển sinh.

“Lát cắt” cả năm học: Tiềm năng đánh giá chất lượng toàn diện hơn

So với việc chỉ dựa vào kết quả của một kỳ thi duy nhất diễn ra trong vài ngày, việc sử dụng kết quả học tập cả năm lớp 12 có tiềm năng mang lại một cái nhìn toàn diện hơn về năng lực và sự nỗ lực của học sinh trong suốt quá trình học tập. Học bạ lớp 12 không chỉ phản ánh kết quả của các bài kiểm tra định kỳ mà còn bao gồm đánh giá về quá trình học tập, thái độ, sự chuyên cần và những đóng góp của học sinh trong các hoạt động trên lớp.

• Đánh giá quá trình, không chỉ kết quả: Học bạ ghi nhận sự tiến bộ và nỗ lực của học sinh qua từng giai đoạn, cho thấy sự ổn định và bền bỉ trong học tập, điều mà một kỳ thi ngắn hạn có thể bỏ qua.
• Xem xét nhiều môn học: Kết quả học tập cả năm bao gồm điểm số của nhiều môn học khác nhau, phản ánh sự phát triển toàn diện của học sinh ở các lĩnh vực kiến thức khác nhau, thay vì chỉ tập trung vào một vài môn thi.
• Giảm áp lực thi cử: Việc sử dụng học bạ có thể giúp giảm bớt áp lực và căng thẳng cho học sinh trong kỳ thi tốt nghiệp THPT, cho phép họ có thêm cơ hội để thể hiện năng lực của mình thông qua quá trình học tập thường xuyên.
• Phù hợp với định hướng nghề nghiệp: Kết quả học tập ở các môn học cụ thể có thể là một chỉ báo tốt về năng lực và sở thích của học sinh đối với một số lĩnh vực nhất định, giúp các trường có thể tuyển chọn được những sinh viên phù hợp với ngành đào tạo.

“Góc khuất” về sự công bằng: Những thách thức cần vượt qua

Mặc dù có những ưu điểm, việc sử dụng kết quả học tập cả năm lớp 12 để tuyển sinh cũng đặt ra không ít thách thức về tính công bằng:

• Sự khác biệt về chất lượng đào tạo giữa các trường: Chất lượng giảng dạy và đánh giá ở các trường THPT khác nhau có thể có sự chênh lệch đáng kể. Một học sinh đạt điểm cao ở một trường có thể không có năng lực tương đương với học sinh có điểm số tương tự ở một trường khác có yêu cầu cao hơn.
• Tiêu chí đánh giá không đồng nhất: Tiêu chí đánh giá và cho điểm giữa các giáo viên, các trường cũng có thể khác nhau, dẫn đến sự thiếu khách quan và công bằng trong việc so sánh kết quả học tập của học sinh từ các trường khác nhau.
• Nguy cơ “làm đẹp” học bạ: Áp lực về thành tích có thể dẫn đến tình trạng một số trường hoặc giáo viên có xu hướng “nới lỏng” việc đánh giá, “làm đẹp” học bạ cho học sinh để tăng cơ hội trúng tuyển, làm mất đi tính khách quan thực tế.
• Thiếu sự cạnh tranh bình đẳng: Những học sinh có điều kiện học tập tốt hơn, được đầu tư nhiều hơn có thể có lợi thế hơn trong việc đạt được kết quả học tập cao hơn, tạo ra sự bất bình đẳng so với những học sinh có hoàn cảnh khó khăn hơn.
• Khả năng đánh giá năng lực thực tế: Học bạ chủ yếu phản ánh kiến thức và kỹ năng học thuật, có thể chưa đánh giá đầy đủ các năng lực và phẩm chất quan trọng khác của học sinh như tư duy sáng tạo, kỹ năng giải quyết vấn đề, khả năng làm việc nhóm…

Hướng tới sự cân bằng: Giải pháp và kiến nghị

Để phương thức xét tuyển bằng học bạ lớp 12 vừa đảm bảo chất lượng đầu vào vừa mang tính công bằng cao, cần có những giải pháp đồng bộ và hiệu quả:

• Chuẩn hóa quy trình đánh giá: Bộ Giáo dục và Đào tạo cần có những hướng dẫn cụ thể và chuẩn hóa hơn nữa về quy trình đánh giá và cho điểm ở các trường THPT trên cả nước, đảm bảo tính khách quan và nhất quán.
• Kết hợp nhiều phương thức xét tuyển: Các trường đại học, cao đẳng nên kết hợp xét tuyển bằng học bạ với các phương thức khác như kỳ thi riêng, phỏng vấn, đánh giá năng lực, để có cái nhìn đa chiều và toàn diện hơn về thí sinh.
• Xây dựng tiêu chí xét tuyển minh bạch: Các trường cần công khai và giải thích rõ ràng về tiêu chí xét tuyển dựa trên học bạ, bao gồm trọng số của từng môn học, các yếu tố ưu tiên khác (nếu có), để thí sinh có thể chuẩn bị tốt nhất.
• Tăng cường kiểm tra, giám sát: Cần có cơ chế kiểm tra, giám sát chặt chẽ quá trình đánh giá và xét duyệt học bạ ở các trường THPT và các cơ sở giáo dục đại học, cao đẳng để ngăn chặn tình trạng gian lận và đảm bảo tính minh bạch.
• Chú trọng đến yếu tố vùng miền và hoàn cảnh: Cần có những chính sách ưu tiên phù hợp cho học sinh ở các vùng khó khăn, học sinh có hoàn cảnh đặc biệt, để tạo ra sự công bằng hơn trong cơ hội tiếp cận giáo dục bậc cao.

Sự tương quan với các nỗ lực giáo dục toàn diện

Việc xem xét kỹ lưỡng phương thức tuyển sinh bằng học bạ lớp 12 cũng phản ánh một phần của nỗ lực chung trong việc xây dựng một hệ thống giáo dục toàn diện, nơi mà sự phát triển của học sinh được đánh giá một cách đa chiều và công bằng. Điều này tương đồng với tinh thần đầu tư vào đội ngũ giáo viên (như trường hợp Thanh Hóa), việc mở rộng các hình thức đào tạo linh hoạt (như đào tạo từ xa), và sự nhạy bén của các cơ sở giáo dục trong việc đáp ứng nhu cầu của thị trường lao động (như Trường Cao đẳng Thông tin và Truyền thông). Tất cả đều hướng đến mục tiêu cuối cùng là nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và tạo ra những cơ hội phát triển tốt nhất cho người học.

Kết luận: Hướng tới một hệ thống tuyển sinh công bằng và chất lượng

Việc sử dụng kết quả học tập cả năm lớp 12 để tuyển sinh là một phương thức tiềm năng để đánh giá chất lượng học tập một cách toàn diện hơn. Tuy nhiên, để thực sự đạt được mục tiêu này và đảm bảo sự công bằng cho tất cả các thí sinh, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp quản lý giáo dục, các trường THPT và các cơ sở giáo dục đại học, cao đẳng trong việc chuẩn hóa quy trình đánh giá, xây dựng tiêu chí minh bạch và tăng cường giám sát. Chỉ khi đó, phương thức xét tuyển bằng học bạ mới thực sự trở thành một “lăng kính” kép hiệu quả, vừa phản ánh đúng chất lượng đào tạo, vừa đảm bảo cơ hội công bằng cho mọi học sinh trên con đường chinh phục tri thức.