Việc cấp chứng chỉ ngoại ngữ theo Khung năng lực ngoại ngữ 6 bậc dùng cho Việt Nam (VSTEP, tương thích với CEFR) là một yêu cầu quan trọng đối với cán bộ, công chức, viên chức, và sinh viên để đáp ứng tiêu chuẩn tuyển dụng, bổ nhiệm, hoặc tốt nghiệp đại học. Tuy nhiên, tình trạng thi thay, thi hộ trong các kỳ thi chứng chỉ ngoại ngữ, như VSTEP, IELTS, TOEIC, đã trở thành vấn nạn, gây mất công bằng và làm giảm uy tín của hệ thống đánh giá. Ngày 22/11/2024, Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) công bố dự thảo Thông tư thay thế Thông tư 23/2017/TT-BGDĐT, bổ sung các giải pháp tăng cường chống thi thay, thi hộ, nhằm đảm bảo an ninh, an toàn, và công bằng trong tổ chức thi. Bài viết này phân tích các giải pháp mới, ý nghĩa, thách thức, và tác động đến giáo dục tại Đà Nẵng, đặc biệt tại huyện Hòa Vang.

Tình Trạng Thi Thay, Thi Hộ Trong Thi Chứng Chỉ Ngoại Ngữ

Thi thay, thi hộ là hành vi gian lận trong đó một người khác thay thế thí sinh thực hiện bài thi để đạt chứng chỉ ngoại ngữ. Các vụ việc nổi bật gần đây cho thấy mức độ nghiêm trọng của vấn đề:

• Quảng cáo dịch vụ thi hộ trên mạng xã hội: Nhiều fanpage như “Dịch vụ thi hộ ngoại ngữ – Bao đầu ra” hoặc “Thi hộ chứng chỉ IELTS – TOEIC” công khai mời chào, cam kết “người thật, thi thật, bảo hành trọn đời” với giá từ 10-15 triệu đồng cho chứng chỉ VSTEP (sơ cấp đến cao cấp). Một số trường hợp lừa đảo đã bị báo cáo, như nữ sinh tại TP.HCM mất 5 triệu đồng khi tin vào fanpage “Dịch vụ thi hộ ngoại ngữ”.
• Vụ bê bối quốc tế: Tháng 11/2024, một nữ sinh Trung Quốc (23 tuổi) bị bắt tại Surabaya, Indonesia, vì dùng hộ chiếu giả để thi hộ IELTS, làm dấy lên lo ngại về tính minh bạch của các kỳ thi quốc tế. Sự việc này khiến các trường đại học danh tiếng (ĐH Melbourne, ĐH Hồng Kông) nâng tiêu chuẩn IELTS và xem xét lại chính sách tuyển sinh.
• Lừa đảo tại Việt Nam: Tại Thái Bình, từ tháng 7-11/2024, ba đối tượng giả danh nhân viên trung tâm ngoại ngữ đã lừa gần 350 triệu đồng từ các thí sinh bằng dịch vụ thi hộ VSTEP, nhưng không thực hiện thi mà chiếm đoạt tiền.

Những hành vi này không chỉ gây thiệt hại tài chính mà còn làm giảm lòng tin vào hệ thống thi cử, ảnh hưởng đến chất lượng nguồn nhân lực chất lượng cao (NNL CLC) mà Đà Nẵng đang hướng tới.

Các Giải Pháp Chống Thi Thay, Thi Hộ Trong Dự Thảo Thông Tư

Dự thảo Thông tư mới (công bố ngày 22/11/2024, dự kiến hiệu lực từ 15/5/2025) thay thế Thông tư 23/2017/TT-BGDĐT và sửa đổi Thông tư 24/2021/TT-BGDĐT, đưa ra các giải pháp cụ thể để chống thi thay, thi hộ trong thi chứng chỉ ngoại ngữ theo Khung năng lực ngoại ngữ 6 bậc:

1. Chụp ảnh thí sinh trong quá trình thi:
   • Các đơn vị tổ chức thi phải chụp ảnh thí sinh trong quá trình làm bài và lưu trữ trên hệ thống tra cứu, xác minh chứng chỉ. Ảnh này được công khai cùng thông tin cá nhân (họ tên, ngày sinh, số CMND/CCCD) trên trang thông tin điện tử của kỳ thi, cho phép các cơ quan, trường học kiểm tra tính hợp pháp của chứng chỉ.
   • Ví dụ: Trung tâm Đào tạo và Đánh giá Năng lực Ngoại ngữ – Công nghệ Thông tin (ĐH Ngân hàng TP.HCM) đã áp dụng camera giám sát toàn bộ kỳ thi VSTEP, kết hợp kiểm tra danh tính thí sinh trước khi vào phòng thi.
2. Tăng cường giám sát an ninh:
   • Các kỳ thi phải có sự tham gia của công an và sử dụng camera an ninh để giám sát toàn bộ quá trình thi. Thí sinh được bố trí ngồi cố định tại máy tính riêng, không được thay đổi vị trí trong suốt bài thi.
   • Quy định này được áp dụng nghiêm ngặt tại các đơn vị như Trường ĐH Ngoại ngữ – ĐH Đà Nẵng, nơi tổ chức thi VSTEP với hệ thống giám sát hiện đại.
3. Kiểm tra danh tính nghiêm ngặt:
   • Thí sinh phải xuất trình CMND/CCCD hoặc giấy tờ tùy thân có ảnh trước khi vào phòng thi. Các trung tâm thi được yêu cầu sử dụng công nghệ nhận diện (như quét khuôn mặt, vân tay) để xác minh danh tính, đặc biệt tại các kỳ thi đông thí sinh.
   • Ví dụ: Trường ĐH Sư phạm TP.HCM đã triển khai quét CCCD điện tử để đối chiếu thông tin thí sinh trong kỳ thi VSTEP tháng 8/2024.
4. Tự chủ và trách nhiệm giải trình của đơn vị tổ chức thi:
   • Dự thảo tăng cường tự chủ cho các đơn vị tổ chức thi, chỉ quy định khung tiêu chí tối thiểu, không quy định chi tiết quy trình. Các đơn vị phải tự xây dựng quy chế thi, công bố công khai, và gửi về Cục Quản lý Chất lượng (Bộ GD&ĐT) để giám sát, thanh tra, hậu kiểm.
   • Đơn vị liên kết tổ chức thi (test site) phải đáp ứng các điều kiện về cơ sở vật chất, đội ngũ nhân sự, và công nghệ, giúp mở rộng địa điểm thi nhưng vẫn đảm bảo an ninh. Ví dụ, Trường ĐH Ngoại ngữ – ĐH Đà Nẵng có thể liên kết với Trung tâm Giáo dục Thường xuyên Hòa Vang để tổ chức thi VSTEP.
5. Xử lý nghiêm các hành vi gian lận:
   • Các trường hợp thi thay, thi hộ, hoặc sử dụng giấy tờ giả sẽ bị hủy kết quả thi, cấm thi trong 1-2 năm, và chuyển hồ sơ cho cơ quan công an xử lý theo pháp luật.
   • Ví dụ: Trung tâm Đào tạo và Đánh giá Năng lực Ngoại ngữ – ĐH Ngân hàng TP.HCM đã báo công an xử lý một trường hợp sử dụng giấy tờ giả để thi hộ VSTEP năm 2024.
6. Công khai thông tin chứng chỉ:
   • Chứng chỉ ngoại ngữ phải được cập nhật trên hệ thống tra cứu trực tuyến của Bộ GD&ĐT hoặc đơn vị tổ chức thi, bao gồm thông tin thí sinh, ngày thi, và kết quả. Điều này giúp các cơ quan, trường học dễ dàng xác minh tính hợp pháp, giảm thiểu chứng chỉ giả.

Ý Nghĩa Của Các Giải Pháp

Các giải pháp chống thi thay, thi hộ trong dự thảo Thông tư mang lại nhiều lợi ích, đặc biệt trong bối cảnh Đà Nẵng hướng tới Trung tâm Tài chính khu vực và đào tạo NNL CLC:

1. Đảm bảo công bằng và minh bạch:
   • Việc chụp ảnh, giám sát bằng camera, và kiểm tra danh tính giúp loại bỏ các hành vi gian lận, đảm bảo thí sinh đạt chứng chỉ dựa trên năng lực thực sự. Điều này tạo cơ hội công bằng cho các thí sinh, đặc biệt tại Hòa Vang, nơi nhiều học sinh khó khăn dựa vào chứng chỉ VSTEP để tốt nghiệp hoặc xin việc.
2. Nâng cao uy tín chứng chỉ ngoại ngữ:
   • Chứng chỉ VSTEP và các chứng chỉ quốc tế (IELTS, TOEIC) được bảo vệ tính hợp pháp, tăng giá trị sử dụng trong tuyển dụng, bổ nhiệm, và xét tốt nghiệp. Ví dụ, sinh viên Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật (ĐH Đà Nẵng) cần chứng chỉ VSTEP B1 để tốt nghiệp, và các giải pháp này giúp đảm bảo chất lượng chứng chỉ.
3. Hỗ trợ đào tạo NNL CLC:
   • Các giải pháp góp phần nâng cao chất lượng đầu ra ngoại ngữ, đáp ứng nhu cầu nhân lực trong các ngành mũi nhọn như Fintech, Công nghệ bán dẫn, và Kỹ thuật hạ tầng tại Đà Nẵng. Doanh nghiệp như Viettel, FPT, và Samsung ưu tiên tuyển dụng ứng viên có chứng chỉ ngoại ngữ hợp pháp.
4. Tăng cường chuyển đổi số trong thi cử:
   • Việc sử dụng hệ thống tra cứu trực tuyến, quét CCCD, và camera giám sát thúc đẩy ứng dụng công nghệ, phù hợp với mục tiêu xây dựng Thành phố học tập thông minh tại Đà Nẵng.
5. Giảm thiểu lừa đảo và chứng chỉ giả:
   • Công khai thông tin chứng chỉ và xử lý nghiêm gian lận giúp bảo vệ thí sinh khỏi các dịch vụ thi hộ lừa đảo, như trường hợp tại Thái Bình (350 triệu đồng bị chiếm đoạt).

Thách Thức Trong Triển Khai

Mặc dù các giải pháp được đánh giá cao, việc triển khai vẫn đối mặt với một số thách thức:

1. Hạn chế về cơ sở vật chất:
   • Các trung tâm thi tại vùng nông thôn như Hòa Vang thiếu camera an ninh, máy quét CCCD, hoặc hệ thống lưu trữ ảnh, gây khó khăn trong việc đáp ứng quy định. Ví dụ, Trung tâm Giáo dục Thường xuyên Hòa Vang cần đầu tư thêm thiết bị để liên kết tổ chức thi VSTEP.
2. Chi phí tổ chức thi:
   • Việc triển khai camera, công nghệ nhận diện, và hệ thống tra cứu trực tuyến đòi hỏi chi phí lớn, có thể làm tăng lệ phí thi, gây áp lực cho thí sinh khó khăn tại Hòa Vang (KV1, KV2-NT).
3. Khó khăn trong giám sát liên kết:
   • Quy định cho phép liên kết tổ chức thi (test site) mở rộng địa điểm nhưng đặt ra thách thức trong việc giám sát các đơn vị liên kết, đặc biệt nếu họ không tuân thủ tiêu chí an ninh.
4. Tâm lý ỷ lại của thí sinh:
   • Một số thí sinh, đặc biệt sinh viên năm cuối, vẫn tìm đến dịch vụ thi hộ do áp lực tốt nghiệp hoặc thiếu thời gian ôn luyện, đòi hỏi tăng cường tuyên truyền và giáo dục ý thức.
5. Xử lý gian lận chưa đồng bộ:
   • Việc chuyển hồ sơ gian lận cho công an xử lý phụ thuộc vào từng địa phương, có thể thiếu nhất quán. Ví dụ, vụ thi hộ tại Thái Bình đã được xử lý, nhưng nhiều trường hợp khác chưa bị phát hiện hoặc xử phạt.

Tác Động Đến Giáo dục Tại Đà Nẵng Và Hòa Vang

Tại Đà Nẵng, nơi đang xây dựng Thành phố học tập và đào tạo NNL CLC, các giải pháp chống thi thay, thi hộ có tác động tích cực nhưng cũng đặt ra yêu cầu mới:

1. Hỗ trợ sinh viên và học sinh:
   • Sinh viên tại các trường như Đại học Sư phạm Kỹ thuật, Đại học Ngoại ngữ (ĐH Đà Nẵng) cần chứng chỉ VSTEP B1-B2 để tốt nghiệp. Các giải pháp mới đảm bảo chứng chỉ hợp pháp, tăng cơ hội việc làm tại Khu Công nghệ cao Đà Nẵng.
   • Học sinh Hòa Vang, đặc biệt tại các xã KV1 (Hòa Bắc, Hòa Ninh), được hưởng lợi từ các lớp ôn thi ngoại ngữ miễn phí (từ tháng 3/2025), giúp chuẩn bị tốt hơn cho kỳ thi VSTEP thay vì dựa vào thi hộ.
2. Tăng cường giáo dục ngoại ngữ:
   • Các trường THCS Hòa Vang (Nguyễn Tri Phương, Hòa Phong) tổ chức câu lạc bộ tiếng Anh và hội thảo kỹ năng thi VSTEP, khuyến khích học sinh học tập nghiêm túc. Ví dụ, sự kiện Hội trại “Dấu Ấn Tuổi 15” (15-16/3/2025) tại Hòa Vang đã kết hợp giáo dục kỹ năng sống với hướng dẫn ôn thi ngoại ngữ.
3. Hợp tác với doanh nghiệp:
   • Viettel, FPT, và Samsung tài trợ 100 suất học bổng (5-10 triệu đồng/suất) cho học sinh, sinh viên Hòa Vang đạt chứng chỉ VSTEP hợp pháp, khuyến khích học ngoại ngữ thay vì gian lận. Các doanh nghiệp này cũng tham gia giám sát kỳ thi tại ĐH Đà Nẵng để đảm bảo minh bạch.
4. Xây dựng Thành phố học tập:
   • Các giải pháp chống thi thay, thi hộ góp phần xây dựng Công dân học tập, một yếu tố cốt lõi của Thành phố học tập. Trường Chuyên biệt Tương Lai (Đà Nẵng) áp dụng công nghệ giám sát trong các lớp học tiếng Anh cho học sinh khuyết tật, đảm bảo chất lượng giảng dạy.
5. Nâng cấp cơ sở vật chất:
   • Trường ĐH Ngoại ngữ – ĐH Đà Nẵng và các trung tâm thi tại Hòa Vang cần đầu tư thêm camera, máy quét CCCD, và hệ thống tra cứu trực tuyến để đáp ứng quy định, tạo điều kiện cho thí sinh vùng nông thôn tham gia thi VSTEP.

Giải Pháp Bổ Sung Và Đề Xuất

Để tăng cường hiệu quả chống thi thay, thi hộ, đặc biệt tại Đà Nẵng và Hòa Vang, các giải pháp sau được đề xuất:

1. Đầu tư cơ sở vật chất:
   • Sở GD&ĐT Đà Nẵng phối hợp với doanh nghiệp (FPT, Viettel) trang bị camera an ninh và máy quét CCCD cho các trung tâm thi tại Hòa Vang, như Trung tâm Giáo dục Thường xuyên. Chi phí có thể được hỗ trợ từ ngân sách Thành phố học tập.
2. Tuyên truyền và giáo dục ý thức:
   • Tổ chức hội thảo tại các trường THPT và đại học ở Đà Nẵng, như THPT Phan Châu Trinh và ĐH Sư phạm Kỹ thuật, để cảnh báo về hậu quả của thi thay, thi hộ (hủy kết quả, cấm thi, xử lý hình sự).
   • Tích hợp nội dung giáo dục liêm chính học thuật vào chương trình ngoại khóa, như Hội trại “Dấu Ấn Tuổi 15” tại Hòa Vang.
3. Mở rộng lớp ôn thi miễn phí:
   • Các trường THCS/THPT Hòa Vang và ĐH Ngoại ngữ – ĐH Đà Nẵng tổ chức thêm lớp ôn thi VSTEP miễn phí, tập trung vào kỹ năng nghe, nói, đọc, viết, giúp thí sinh tự tin thay vì ỷ lại vào dịch vụ thi hộ.
4. Tăng cường thanh tra, giám sát:
   • Cục Quản lý Chất lượng (Bộ GD&ĐT) phối hợp với Sở GD&ĐT Đà Nẵng thực hiện thanh tra định kỳ các kỳ thi VSTEP, đặc biệt tại các đơn vị liên kết (test site) ở Hòa Vang, để đảm bảo tuân thủ quy định.
5. Hợp tác quốc tế và công nghệ:
   • Học hỏi kinh nghiệm từ các tổ chức quốc tế như Hội đồng Anh (IELTS) hoặc Cambridge, sử dụng công nghệ nhận diện khuôn mặt và sinh trắc học để kiểm tra danh tính thí sinh.
   • Áp dụng blockchain để lưu trữ thông tin chứng chỉ, đảm bảo không thể làm giả hoặc sửa đổi dữ liệu.

Lời Khuyên Cho Thí Sinh, Đơn Vị Tổ Chức Thi, Và Cộng Đồng

Đối với thí sinh

• Chuẩn bị kỹ lưỡng: Tham gia các lớp ôn thi VSTEP tại trường hoặc trung tâm uy tín, như Trung tâm Ngoại ngữ – ĐH Đà Nẵng. Tận dụng tài liệu mẫu trên website vqa.moet.gov.vn hoặc udn.vn.
• Tránh dịch vụ thi hộ: Không tin vào các fanpage “bao đỗ” trên mạng xã hội, vì rủi ro bị lừa hoặc bị hủy chứng chỉ là rất cao. Kiểm tra thông tin đơn vị thi tại moet.gov.vn.
• Nộp hồ sơ học bổng: Thí sinh Hòa Vang đạt chứng chỉ VSTEP hợp pháp có thể đăng ký học bổng từ Viettel, FPT (5-15 triệu đồng/suất) tại Phòng Công tác Sinh viên trước 30/9/2025.

Đối với đơn vị tổ chức thi

• Nâng cấp công nghệ: Trang bị camera, máy quét CCCD, và hệ thống tra cứu trực tuyến, như mô hình của ĐH Ngân hàng TP.HCM. Công bố quy chế thi trên website (udn.vn, ute.udn.vn).
• Đào tạo nhân sự: Tập huấn cho giám thị và kỹ thuật viên về quy trình kiểm tra danh tính và giám sát an ninh, đảm bảo không bỏ sót gian lận.
• Liên kết an toàn: Chỉ liên kết với các đơn vị (test site) đáp ứng đầy đủ tiêu chí về cơ sở vật chất và nhân sự, như Trung tâm Giáo dục Thường xuyên Hòa Vang.

Đối với cộng đồng

• Doanh nghiệp: Viettel, FPT, và Samsung tiếp tục tài trợ học bổng và thiết bị cho các trung tâm thi, đồng thời tham gia giám sát kỳ thi để đảm bảo minh bạch.
• Phụ huynh: Hỗ trợ con em học ngoại ngữ nghiêm túc, tham gia các lớp ôn thi miễn phí tại Hòa Vang, và cảnh giác với quảng cáo thi hộ.
• Cộng đồng Hòa Vang: Tổ chức hội thảo hướng nghiệp và triển lãm khoa học, kết hợp giáo dục ngoại ngữ, để khuyến khích học sinh đạt chứng chỉ hợp pháp.

Kết Luận

Các giải pháp chống thi thay, thi hộ trong dự thảo Thông tư mới của Bộ GD&ĐT, như chụp ảnh thí sinh, giám sát an ninh, và công khai thông tin chứng chỉ, là bước tiến quan trọng để đảm bảo công bằng, minh bạch, và uy tín của chứng chỉ ngoại ngữ. Tại Đà Nẵng, đặc biệt ở Hòa Vang, các giải pháp này hỗ trợ đào tạo NNL CLC, xây dựng Thành phố học tập, và nâng cao chất lượng giáo dục ngoại ngữ. Tuy nhiên, để vượt qua thách thức về cơ sở vật chất và ý thức thí sinh, cần đầu tư công nghệ, tuyên truyền, và hợp tác với doanh nghiệp. Với sự đồng bộ, Đà Nẵng có thể trở thành mô hình tiêu biểu trong việc tổ chức thi chứng chỉ ngoại ngữ an toàn, tin cậy. Thông tin chi tiết về quy chế và đơn vị thi có thể tra cứu tại moet.gov.vn, vqa.moet.gov.vn, sgddt.danang.gov.vn, hoặc udn.vn.